PF 140-sonli Farmonning ahamiyati va istiqbollari Demokratik jamiyatda sud hokimiyatining o‘rni beqiyos. Sud tizimi qonun ustuvorligini ta’minlovchi asosiy ustun hisoblanadi. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda sud-huquq sohasida qator islohotlar amalga oshirildi: sudyalar mustaqilligini kuchaytirish, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan huquqini kafolatlash va zamonaviy texnologiyalarni sud ishlariga tatbiq etish bo‘yicha tizimli choralar ko‘rildi. Shu jarayonlarning mantiqiy davomi sifatida, 2025 yil 21 avgust kuni Prezident tomonidan PF-140-sonli farmon qabul qilindi. Uning asosiy maqsadi – sudlarni raqamlashtirish orqali odil sudlov samaradorligini yanada oshirish va fuqarolarga qulay shart-sharoit yaratishdir. Farmonning asosiy yo‘nalishlari 1. “Raqamli sud” konsepsiyasi Farmonda “raqamli sud” g‘oyasi alohida o‘rin egallaydi. Bu konsepsiya asosida: sud ishlari va hujjat aylanmasi bosqichma-bosqich to‘liq elektron tizimga o‘tkaziladi; sud majlislari masofadan turib kuzatilishi mumkin bo‘ladi; fuqarolar va advokatlar sud hujjatlariga onlayn tarzda murojaat qilishi uchun qulay platformalar yaratiladi. Natijada sud jarayonlarida shaffoflik kuchayadi va odamlar sudga borib vaqt yo‘qotmasdan elektron xizmatlardan foydalanishi mumkin bo‘ladi. 2. Sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish Dunyo tajribasida sud tizimlarida sun’iy intellekt qo‘llanilishi tobora ommalashmoqda. O‘zbekistonda ham bu jarayon PF-140 orqali yo‘lga qo‘yiladi. Farmonga ko‘ra, AI yordamida: ishlarni taqsimlashda avtomatlashtirish amalga oshiriladi; qonunlar va sud amaliyotini tahlil qilish imkoniyatlari kengayadi; sudyalarga qaror qabul qilishda huquqiy yordamchi tizim sifatida xizmat qiladi. Bu esa inson omilini kamaytiradi va qarorlar adolatliroq hamda asosliroq bo‘lishiga xizmat qiladi. 3. Sud xujjatlari yagona arxivi Farmonda belgilab qo‘yilgan yana bir muhim yo‘nalish – elektron arxiv modulini yaratishdir. Uning orqali: barcha sud qarorlari va hujjatlari yagona elektron bazada to‘planadi; sud amaliyotini tahlil qilishda katta ma’lumotlar (Big Data)dan foydalanish imkoni paydo bo‘ladi; fuqarolar sud qarorlariga osonlikcha kirish imkoniga ega bo‘ladi. Bu modul nafaqat fuqarolar uchun, balki tadqiqotchilar va huquqshunoslar uchun ham qimmatli manbaga aylanishi kutilmoqda. 4. Sudya va xodimlarning malakasini oshirish Farmonga ko‘ra, sudyalar va sud apparati xodimlari zamonaviy raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektdan foydalanish bo‘yicha doimiy ravishda o‘qitiladi. Shu maqsadda: maxsus o‘quv kurslari tashkil etiladi; xorijiy tajribani o‘rganish yo‘lga qo‘yiladi; “kiberhuquq” sohasida ilmiy tadqiqotlar amalga oshiriladi. Bu sudyalarning bilim va ko‘nikmalarini zamon talabiga moslashtirishga xizmat qiladi. Farmonning amaliy ahamiyati PF-140-sonli farmon ijrosi orqali: fuqarolarning sudga ishonchi ortadi – chunki jarayonlar ochiq va adolatli bo‘ladi; korrupsiya xavflari kamayadi – ish taqsimotida inson omili minimallashadi; sud ishlari ko‘rib chiqish muddati qisqaradi – elektron tizim orqali barcha jarayonlar tezkorlashadi; xalqaro reytinglarda mamlakatimiz mavqei oshadi – sud mustaqilligi va raqamlashtirish ko‘rsatkichlari yuksaladi. Xulosa o‘rnida 2025 yil 21 avgust kuni qabul qilingan PF-140-sonli Prezident farmoni – O‘zbekiston sud tizimida yangi bosqichni boshlab berdi. Bu hujjat orqali sud tizimi nafaqat raqamlashtiriladi, balki sun’iy intellekt kabi ilg‘or texnologiyalar yordamida sifat jihatdan yangi pog‘onaga ko‘tariladi. Farmon ijrosi tufayli yaqin yillarda har bir fuqaro sudda o‘z huquqlarini himoya qilish jarayonida tezkorlik, shaffoflik va adolatni yanada kuchliroq his etadi. Bugun iqtisodiyot hamda davlat boshqaruvi soxalarini axborot texnologiyalari va raqamlashtirishsiz rivojlantirib bo‘lmasligi isbot talab qilmaydigan haqiqatga aylangan. Rivojalangan davlatlar tajribasida muayyan soxani raqamlashtirish va boshqaruvda inson omilini kamaytirish, korrupsiyaga qarshi eng samarali vositalardan biri sifatida e’tirof etiladi. Bundan tashqari, raqamlashtirish sohada moddiy resurslar sarfini kamaytirib, fuqarolar a xizmat ko‘rsatish sifatini oshiradi. Bugungi kunda, sud tizimida raqamlashtirish bilan bog‘liq isloxotlarni jadallashtirish eng dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolayotgani xam xech kimga sir emas. Bu jixatdan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 21 agustdagi PF-140-sonli “Sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish orqali odil sudlovga erishish darajasini oshirish hamda sud tizimining moddiy-texnik ta’minotini yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni bu yo‘nalishdagi isloxotlarning yangi bosqichini boshlab berdi desak xato bo‘lmaydi. Jumladan, Ushbu Farmon bilan O‘zbekiston Respublikasi sud tizimida joriy etilmagan chora-tadbirlarni o‘zida jamlagan, Oliy sud, Raqamli texnologiyalar vazirligi, Iqtisodiyot va moliya vazirligining sudlar faoliyatiga sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etish va raqamlashtirish jarayonlarini jadallashtirishga qaratilgan “Raqamli sud” konsepsiyasini bosqichma-bosqich amalga oshirish belgilandi. Ko‘rinib turibdiki, sud soxasida amalga oshirilayotgan tizimni raqamlashtirish bilan bog‘liq isloxotlar birinchi navbatda, mamlakatimizda xaqchil va adolatli sud tizimini rivojlantirish, fuqarolarning odil sudlovga erishish darajasini yanada oshirishga qaratilgan. Jinoyat ishlari bo‘yicha Furqat tuman sudining raisi X.Qosimov